Ümit Yenişehirli eski kandilleri yazdı: Sadakayı görünmeden bırakırlardı

Bu gece mübarek Miraç Kandili. Sözlükte “yukarı çıkmak, yükselmek” manasındaki “urûc” kökünden türeyen miraç sözü, Peygamber Efendimizin (SAV), Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya gidişi ve oradan da göğe yükselip, Allah katına çıkışını anlatmakta.

MÜBAREK GECELERİN MANEVİ ZİYAFETİ

Müslüman toplumlarda asırlardır kutlanan kandil gecelerinden biri olan Miraç Kandili, bilhassa Osmanlı toplumunda tam bir toplumsal coşkuya dönüşmekteydi. Hicri takvime nazaran Üç Aylar’ın içinde toplanan Regaip, Miraç ve Berat Kandilleri ve Kadir Gecesi ile miladi takvime nazaran kutlanan Mevlit kandili, Osmanlı toplumu ve yöneticileri için ülke çapında bir manevî ziyafet vesilesi sayılmaktaydı.

Bu gecelere kandil denilmesinin de hem pratik hem de hikmet dolu manaları vardı. Kandil gecelerinde mescitler başta olmak üzere dini yapıların kandillerle donatılması bu ismin yaygınlaşmasına yol açarken, öteki yandan bu gecelerin manevî yoğunluğunun Müslümanlar ve hatta bütün insanlık için bir aydınlanma vesilesi olarak görülmekteydi.

ÖNCE KANDİLLER YANAR, SONRA MAHYALAR BELİRİRDİ

Osmanlı toplumunda Ramazan’ın habercisi olan Recep ve Şaban ayları, maneviyatın daima birlikte dolu dolu yaşandığı vakit dilimleriydi. Dini ve kültürel öğelerin ortak bir yansıması olarak ortaya çıkan kandiller, halk tarafından varlıklı bir sosyo-kültürel birikimle icra ediliyor, kutlamalar devlet erkânı tarafından da büyük bir titizlikle benimsenip, destekleniyordu.

Bu doğrultuda Üç Aylar’ın birinci günü de kutlanır lakin asıl kapsamlı kutlamalar Regaip, Miraç ve Berat kandilleri ile Kadir gecesinde gerçekleştirilirdi. Meskenler, işyerleri, devlet kurumları ve saraylar bu gecelerde kandillerle donatılırdı. Ramazan ayı yeterlice yaklaştığında ise ikili ve daha fazla minareli mescitlere mahyalar asılırdı. Tekrar kandillerle donatılmış caddelerden devlet erkanının da katıldığı Kandil Alayları geçerdi.

FAKİR KONUTLARINA SADAKA BIRAKAN MEÇHUL KİŞİLER

Osmanlı döneminde mübarek gün ve geceleri yardımlaşmaya bir vesile sayan toplumsal anlayış, incelikli, zarafetli tavırlarla bu dayanışmayı görünür kılardı. Bu günlerde imkânları ölçüsünde herkes; yoksulları, yetimleri, öksüzleri, kimsesizleri, yolda kalmışları sevindirir, onların muhtaçlıklarını gidermeye çalışırdı.

Günler öncesinden dar gelirli aileleri belirleyen varlıklı bireyler, kandil gecelerinde yalnız ve sessizce bu meskenlerin önüne gelir, kapıyı çalar, kapının eşiğine sadaka kesesini bırakır ve süratlice oradan ayrılırdı. Kapıyı açanlar yardımın kimden geldiğini bilmezdi.

Benzer biçimde kimi mescitlerdeki sadaka taşlarına da mübarek gün ve gecelerde hamiyet sahibi bireylerce para bırakılırdı. Muhtaç durumda olanlar da kimin verdiği aşikâr olmayan bu sadakalardan gereksinimi kadar olan meblağı alırdı.

SADAKA VERMEK İÇİN FAKAT ARAMAK

Ecdat bu bahiste o kadar hassastı ki, bazen sadaka vermek için yoksul lakin ararlar, şayet gözleri görmeyen şahıs gereksinim sahibi değilse o vakit da sadakayı bir yoksula vermesi için ondan ricacı olurlardı.

Böylece; Bakara Müddeti 271’inci Âyet’te yer alan, “Eğer sadakaları gizler de onları bilinmeyen olarak yoksullara verirseniz, bu sizin için daha iyidir ve günahlarınızdan bir kısmını örter.” buyruğu ile Peygamber Efendimiz’in, “İyilik hazinelerinden biri de verdiği sadakayı gizlemektir. Allah’ın Kıyamet Günü’nde rahmetiyle gölgeleyeceği bireylerden biri de sağ eli ile verdiği sadakayı, sol elinin haberi olmayacak formda saklılığa dikkat edendir.” hadisi, Osmanlı toplumsal hayatında somut hale gelirdi.

CEMAATE GÜL SUYU SERPİLİRDİ

Kandil gecelerinde cami, tekke, türbe ve zaviyeler sabah ezanına kadar açık olur, halk, çoluk çocuk, ailecek buralarda ibadetlerini yapar, Kur’an-ı Kerim kıraatı ve vaazları dinler, gerçekleştirilen meşkleri takip ederlerdi. Devranın en hoş sesli hafız ve gazelhanlarının icra ettiği bilhassa Miraciyye Meşkleri, dinleyenler için estetik dolu bir ziyafete dönüşürdü.

Namazın akabinde bir hafız İsrâ Suresi’nin baş kısmını okur, sonrasında iki mirachan, birbirine bitişik iki kürsüye çıkarak miracı anlatan yapıtı ortaklaşa icraya başlarlardı. Eser biterken vazifeliler cami cemaatinin üzerine gül suyu serper, sonrasında ise miraçta Hz. Peygamber’e sunulan içecekleri temsilen şerbet ve süt ikram edilir, son olarak da şeker dağıtılırdı.

– Dr. İhsan Şen, Prof. Dr. Ahmet Çakır, “Osmanlıda Resmi Kandil Merasimleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası, Temmuz 2020