Sultanahmet Mitingi’nde yaptığı ateş konuşmayla bilinen; savaş romancısı Halide Edip Adıvar
Türkiye’nin birinci savaş romancısı Halide Edip Adıvar, 1882’de İstanbul’da doğdu. Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde okudu. 1908’de yazmaya başladığı bayan hakları hakkındaki yazılarından ötürü kimi bölümlerin düşmanlığını kazandı. Halide Edip Adıvar, 61 yıl evvel hayatını kaybetti.
31 Mart Ayaklanması sırasında Mısır’a kaçmak zorunda kaldı. 1909’dan sonra öğretmenlik, müfettişlik yaptı. Balkan Savaşı yıllarında hastanelerde çalıştı. Halide Edip Adıvar, 59 yıl evvel hayatını kaybetti. Halide Edip Adıvar, romanalrında geniş topumsal analizlere yer verdi.
Kült yapıtlarındaki tahliller onun ne kadar usta bir gözlemci olduğunu gösteriyor. Öte yandan Türkiye’nin savaş ronancısı unvanına sahip olan Adıvar, Cumhuriyet periyodu edebiyatının kıymetli bayan müelliflerinin başında geliyor.
Halide Edip Adıvar’ın romanlarındaki insan görüntüleri köy ve kent ortasındaki bileşimlerdir. 1919’da Sultanahmet Meydanı’nda, İzmir’in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı. 1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı.
Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası’yla fikir ayrılıklarına düştü. Bunun sonucunda 1917’de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrıldı.
İlerleyen yıllarda konferanslar vermek üzere ABD’ye gitti, Mahatma Gandhi tarafından Hindistan’a çağrıldı. 1939’da İstanbul’a dönen Halide Edib, 1940’ta İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü lideri oldu, 1950’de Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili seçildi.1954’te istifa ederek meskenine çekildi. 9 Ocak1964’te öldü.
EDEBİYATINA “DUDAK BÜKÜLDÜ”
Halide Edip Adıvar’ın birinci periyot romanları dilek ve mecnunluk matrisinin içinde konumlanır. Bunun yanında kimi kendine Cumhuriyetçi denilen kısımlar Halide Edip Adıvar’ın edebiyatına dudak bükenlerden.
Fakat, Adıvar’ın romanlarında periyodun Türk toplum yaşayışının çok farklı boyutlarını okuyoruz. Bilhassa Kurtuluş Savaşı devrinde yaptığı ateşli konuşmalarla halkı derinden etkiledi ve Mustafa Kemal Atatürk’ün yanında oldu daima.
ATATÜRK İLE ZIT DÜŞTÜ
Daha sonraki süreçlerde Atatürk’le her ne kadar ortası açılsa da Türk edebiyatına verdiği katkılarla daima hoş biçimde anıldı. Halide Edip Adıvar, birebir vakitte Anadolu Ajansı’nın (AA) kurucuları ortasında da yer alıyor. Bir nevi gazetecilik de yapan Adıvar, daima toplumu gözlemledi ve bunu romanlarında işledi.
Aklın, isteğin kıyısında olan bayanlar, o hududu aşsalar da aşmasalar da tehdit olarak algılanır ve toplumun eril sembolik düzlemini her an istikrarsızlaştırdıkları için bu dünyada onlara yer yoktur.
Mevüt Karar romanında şöyle diyor Halide Edip;
“AĞLAMANIN BENZERSİZ HÜZÜN VE LEZZETİ”
“Sanatının, ilminin vezaifini her şeyden kutsal bilen Kasım! Artık aşk ve merhametin karşısında, hiçbir insanın aşkı için özel bir aleti olamayacağına iman ettiği büyük sanatını Sara’yı kazanmak için bir vasıta yapıvermişti. Hem de nasıl bir şey için yemin etmişti! İlmi, kitapları, hocaları, laboratuvarları, o kadar fedakârlıkla elde ettiği sanatı, semadan muazzam simalarla başı üzerine eğilmiş, onu telin ediyorlar üzere geldi. O da Sara’nın elleri üstünde, ömründe birinci kere olarak ağlamanın benzersiz hüzün ve lezzetini hissederek ağladı, ağladı.”
SAVAŞ ROMANCISI
1919’da Sultanahmet Meydanı’nda, İzmir’in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı. 1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı.
Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası’yla fikir ayrılıklarına düştü. Bunun sonucunda 1917’de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrıldı.
İlerleyen yıllarda konferanslar vermek üzere ABD’ye gitti, Mahatma Gandi tarafından Hindistan’a çağrıldı. 1939’da İstanbul’a dönen Halide Edip, 1940’ta İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü başkanı oldu.
